گروه علوم سیاسی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانیِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در راستای برنامههای موردنظر خود در سال 1399 و حَسب همکاری با انجمن علوم سیاسی ایران نشستی تخصصی با عنوان «اعتماد سیاسی، سرمایه و مسئولیت اجتماعی» در روز پنج شنبه 25 دی ماه 1399 از ساعت 17 الی 19 برگزار نمود. این نشست در قالب سومین پیش نشست چهاردهمین همایش سالیانه انجمن علوم سیاسی ایران و در بستر فضای مجازی برگزار گردید. در این نشست تخصصی دکتر فریدون رحیمزاده عضو هیات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر مجید توسلی رکنآبادی عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران، دکتر رحیم محمدی مدیر گروه جامعه شناسی ایران در انجمن جامعه شناسی ایران و محمدباقر تاج‌الدین، استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد تهران مرکز به ایراد سخنرانی پرداختند. مختار نوری دبیر گروه علوم سیاسی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی نیز مدیریت علمی جلسه را بر عهده داشتند.
طرح مسئله دبیر نشست:
در ابتدای این نشست مختار نوری به عنوان دبیر جلسه به طرح مسئله و حدود و ثغور بحث مورد نظر پرداختند و این نکته را مطرح کردند که میتوان مفاهیم مطرح شده در این نشست مانند اعتمادی سیاسی، سرمایه و مسئولیت اجتماعی را ذیل موضوع کلان تر و ریشه دارتری چون رابطه دولت- ملت در تاریخ معاصر ایران بررسی کرد. نوری مطرح نمود که مسئله سرمایه اجتماعی توسط متفکران مطرحی چون فوکویاما، بوردیو و پاتنام در دوران معاصر نظریه پردازی شده است. با این اوصاف بسیاری از محققان امروز از کاهش و فرسایش سرمایه اجتماعی در ایران صحبت به میان میآورند و این امر اثرات خود را در حوزه اعتماد سیاسی و مسئولیت اجتماعی نیز بر جای گذاشته است. بنابراین با اتخاذ رویکردی آسیب شناختی، چنین مسائلی میتواند مورد بحث صاحب نظران و محققان حوزه های مختلف جامعه شناسی و علوم سیاسی قرار گیرد. حسب چالش های مذکور در جامعه ایران این جلسه به مباحث و سخنرانی چهار نفر از اساتید مطرح کشور در حوزه های جامعه شناسی و علوم سیاسی اختصاص یافته که در ادامه به نکات کلیدی هر یک از سخنرانان در این وبینار مجازی اشاره خواهد شد.
نکات کلیدی دکتر رحیم زاده:
اولین سخنران این نشست دکتر رحیم زاده از وزارت علوم بودند که بر این موضوع تاکید داشتند در حوزه مورد بحث یعنی اعتماد سیاسی و سرمایه اجتماعی به اندازه کافی محتوای علمی تولید شده است. از نظر دکتر رحیم زاده مسئله اعتماد سیاسی و سرمایه اجتماعی را می توان در قالب یک معامله مورد بررسی قرار داد. علیرغم چنین شرایطی، از نظر ایشان معامله بین نظام سیاسی و جامعه مناسب و در شرایط مطلوبی نیست و همین امر باعث بروز مشکلاتی چون ضعف در اعتماد سیاسی و کاهش سرمایه و مسئولیت اجتماعی شده است. به زعم دکتر رحیم زاده شکل گیری اعتماد سیاسی و مسئولیت اجتماعی مستلزم شرایط سیاسی و اجتماعی بهتری است. از نظر ایشان برای دستیابی به شرایط مطلوب تر باید منتظر ماند تا فضای اجتماعی متعادل تر و آرام تری در جامعه ایران شکل گیرد.
نکات کلیدی دکتر محمدی:
سخنران بعدی این نشست دکتر رحیم محمدی از انجمن علمی جامعه شناسی بودند. ابتنای مباحث ایشان بر مسئله قانون و تدوین و اجرای درست آن بود. از نظر دکتر محمدی در جوامع مدرن و جدید قانون عنصری تعیین کننده است. قانون و قانونگذاری صحیح اساس و مبنای اعتماد سیاسی است. به زعم ایشان قانونگذاران باید میانگین و معدل گروه های مختلف جامعه باشند تا از این طریق به سرمایه اجتماعی بالا دست پیدا کنیم. از نظر دکتر محمدی بی اعتمادی جامعه به نظام سیاسی محصول فساد در قانون است. همچنین ایشان علاوه بر قانون بر نقش نهادها و ساختارها در تولید اعتماد سیاسی تاکید نمودند. به نظر ایشان اگر نهادهایی چون پارلمان، بوروکراسی، دستگاه قضا و ... به اشکال مختلف دچار فساد بشوند نمیتوانند اعتماد سیاسی تولید کنند. از نظر دکتر محمدی مسئولیت زمانی معنادار است که نهادها بر مبنای قانون عمل کنند و این امر باعث اعتماد بیشتر جامعه به نظام سیاسی می شود.
نکات کلیدی دکتر توسلی:
سومین سخنران این نشست دکتر مجید توسلی رکن آبادی مدیر گروه علوم سیاسی شورای بررسی متون بودند که نکات دیگری را در این خصوص به بحث گذاشتند. از نظر ایشان درست است که ما تولید محتوا در خصوص چنین مباحثی داشته ایم، اما محتواهای تولید شده متقن نیستند. از نظر ایشان تولیدات علمی ما مستند و متکی به پژوهش های اجتماعی دقیق نیست. همچنین ایشان در بخشی دیگر از بحث هایشان بر این مسئله تاکید نمودند که باید مکانیسم هایی برای اصلاح قانون ایجاد کنیم. مشکل ما کمبود قانون نیست، مشکل در اصلاح قوانین است. به زعم دکتر توسلی در بحث حاضر و چالش های موجود جامعه مدنی می تواند به عنوان حلقه واسطه مردم و دولت نقش مهمی ایفا نماید. از نظر دکتر توسلی ما باید از رویکردهای سیاسی در این مسائل پرهیز کنیم و به سمت رویکردهای علمی و پژوهش محور توسط نهادهای علمی حرکت کنیم. در این مسیر باید از کلیات به سمت معرفت جزئی حرکت کنیم. نوع نگاه مردم به سیستم سیاسی باید مبتنی بر پژوهش های علمی باشد. سیاستگذاری صحیح محصول تولیدات علمی دقیق و دانشگاهی است.
نکات کلیدی دکتر تاج الدین:
آخرین سخنران این نشست نیز دکتر محمدباقر تاج الدین از دانشگاه تهران مرکز بودند که با رویکرد دیگری به بحث مطرح شده ورود نمودند. ایشان در ابتدای مباحث خود مطرح کردند که رویکردشان در بحث مبتنی بر نوعی نگاه تفسیری است و برآمده از افکار متفکرانی چون پیتر برگر در ساخت اجتماعی واقعیت است. دکتر تاج الدین بر این باور بودند که به جای ساختارها ما باید به سمت کنشگران اجتماعی حرکت کنیم. باید به آگاهی فردی و جمعی بیشتر توجه داشته باشیم. از نظر ایشان کنشگران اجتماعی مهم اند و باید برای فهم امور سراغ آگاهی آنان از مسائل حرکت کنیم. به زعم ایشان طبق دیدگاه های تفسیری این کنشگران هستند که ساختارها را شکل می دهند. اگر ساخت اجتماعی صحیح در جامعه شکل بگیرد می توان به سرمایه و مسئولیت اجتماعی نیز دست یافت. همچنین دکتر تاج الدین در بخشی دیگر از بحث هایشان بر این موضوع تاکید نمودند که ما باید به مسئله مهمی چون جدال سنت و مدرنیته نیز توجه داشته باشیم و حل و فصل این منازعه می تواند در رفع بحران های امروز جامعه ایران راهگشا باشد.
جمع بندی بحث:
در این نشست علمی همچنین دکتر علی اشرف نظری دبیر علمی همایش سالیانه انجمن علوم سیاسی ضمن تشکر و قدردانی از اساتید و مخاطبان حاضر در جلسه به ذکر نکاتی مختصر در خصوص همایش امسال انجمن در تاریخ 14 اسفندماه پرداختند و اساتید و محققان را به ارسال ایده ها و بحث های خود در همایش مذکور دعوت نمود. همچنین در ادامه جلسه پرسش و پاسخ مبسوطی میان مخاطبان و اساتید نیز درگرفت و اساتید به پرسش های حاضران در جلسه در حد امکان پاسخ دادند. در پایان جلسه نیز مختار نوری دبیر علمی نشست به جمع بندی بحث پرداختند. از نظر ایشان نهادهای متولی این همایش مانند انجمن علوم سیاسی و گروه علوم سیاسی شورای بررسی متون بر سر این موضوع توافق دارند که چالش هایی در سطح جامعه پیرامون اعتماد سیاسی، سرمایه و مسئولیت اجتماعی وجود دارد. لذا برگزاری این نوع نشست ها برای آسیب شناسی شرایط و یافتن راه برون و راهکار انجام گرفته است. به زعم ایشان شرایط امروز جامعه ایران ایجاب می کند با نوعی نگاه ساخت یابانه و تعامل میان ساختار و کارگزار به سمت تعادل میان جامعه و نظام سیاسی حرکت کنیم. در این مسیر حسب آنچه اساتید و سخنرانان مطرح نمودند، نهادهای مدنی، نهادهای دانشگاهی و علمی، احزاب، اصلاح قوانین، تولیدات علمی، آرامش اجتماعی و کنشگری آگاهانه می توانند راهگشا باشند. نهایتا اینکه برگزار کنندگان و مجریان این نشست علمی با رویکردی کاملاً مسئله محور به این گونه مباحث ورود نموده اند و امیدوارند این نوع موضوعات اندیشه ای و فکری در عرصه سیاستگذاری بتوانند راهگشا باشند تا به شرایط بهتری از حیث اعتماد سیاسی، سرمایه اجتماعی و مسئولیت مدنی در سطح جامعه برسیم.
منبع: www.shmoton.ir