گزارش روز هفتم مدرسه بهاره انجمن علوم سیاسی ایران «چشم انداز توازن قوا در آسیا در دهه 2020»
آسيا در آستانه تغيير توازن قوا
هفتمین روز مدرسه بهاره مشترک دانشگاه علامه طباطبائی و انجمن علوم سیاسی ایران به تبیین چشم انداز توازن قوا در دهه 2020 در آسیا از دیدگاه کشور افغانستان اختصاص یافت. سخنران این نشست، آقای دکتر محمد میرویس بلخی، وزیر آموزش و پرورش پیشین افغانستان، دیپلمات برجسته و استاد دانشگاه این کشور بود. محور سخنان آقای دکتر بلخی بر تبیین ویژگی های متفاوت توازن قوا در آسیا در دهه 2020 اختصاص یافت، ایشان کوشش کردند تا چشم انداز متفاوتی در زمینه صورت بندی های نوین قدرت، بازیگران متعدد و سطوح گوناگون موازنه در این منطقه ارائه دهند. از نظر آقای دکتر بلخی، در دهه 2020 شاهد تحول بزرگی در نظام بین المللی خواهیم بود و جهان به طور کلی از بی ثباتی به سوس ثبات بیشتر حرکت خواهد کرد. در این دهه قدرت های کوچک و متوسط، خود را در نظم های منطقه ای ادغام و مطرح می کنند و بنابراین شاهد دوران تحکیم توازن قوا در بسیاری از مناطق خواهیم بود. آسیا نیز در دهه پیش رو از شکل بندی های ساده توازن قوا به سوی صورت بندی های چندگانه حرکت خواهد کرد. بحران پاندمی کرونا نیز نشان داد که بسیاری از قدرت های بزرگ از ظرفیت کافی برای واکنش مناسب و به موقع در برابر چنین بحران هایی برخوردار نیستند. بنابراین از دید آقای دکتر بلخی، دهه 2020، دوران گذار برای سیاست بین الملل خواهد بود و این گذار به شکل تفاوت در ماهیت نظام بین الملل، ابداع مفاهیم جدید برای توضیح آن، تحول در کارکرد نظام جهانی و تغییر سطح مسئولیت پذیری قدرتهای بزرگ، خود را نشان خواهد داد.
آقای دکتر بلخی، در بخش دوم سخنان خود به تبیین ویژگی های متفاوت آسیا پرداختند. از دید این پژوهشگر ارشد افغانستانی، آسیا برخلاف دیگر مناطق جهان همچون اروپا یا آمریکا، یک کل منسجم و یکپارچه نیست. آسیا منطقه ای منحصر به فرد است که از تمدن ها، پیشینه های تاریخی متنوع و فرهنگ های متفاوت برخوردار است. ایشان سه ویژگی را به عنوان وجوه تمایز آسیا از دیگر مناطق جهان برشمردند و تاکید داشتند که در هر تحلیلی درباره شرایط و چشم انداز توازن قوا در این بخش از جهان، باید این ویژگی ها را مدنظر داشت. این سه ویژگی عبارتند از: آسیا مهد تمدن های متفاوت است؛ بسیاری از کشورهای این منطقه میراث دار خاطرات تلخ از دوران استعمار هستند و بسیاری از کشورهای این منطقه از پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به قدرت های بزرگ برخوردارند. بر این پایه، سه نوع کنشگر در منطقه آسیا قابل تبیین هستند: کنشگرانی که هم اکنون از ظرفیت قدرت بزرگ شدن برخوردارند؛ کشورهایی که میراث دار خاطرات تلخ اند و از این رو همواره نگران بقای خود هستند و ترس از دست دادن استقلال، حاکمیت و سرزمین های خود را دارند؛ کنشگرانی غیردولتی که در جغرافیاهای موضوعی خاص نقش های متفاوتی ایفا می کنند. در این چارچوب، کنشگران دسته اول معمولا سیاست های جاه طلبانه و تهاجمی تری را پیگیری می کنند و دامنه کنشگری آنها سرتاسر منطقه و فرامنطقه است و کنشگران دسته دوم سیاست های دفاعی را در اولویت خود قرار می دهند و دامنه کنش آنها بیشتر درون منطقه است. دسته سوم نیز کنشگران غیردولتی و گروه های شبه نظامی هستند که تهدید بزرگی برای ثبات منطقه به شمار می آیند.
از دید استاد افغانستانی مدرسه بهاره انجمن علوم سیاسی ایران، چین و روسیه از جمله کشورهایی هستند که دامنه جاه طلبی شان به سرتاسر آسیا و خارج از آن کشیده می شود. و در برابر، هند و ژاپن نیز به دنبال نقش آفرینی در منطقه خود هستند. هند اگرچه بیشتر به دنبال توسعه دامنه نفوذ خود در آسیای جنوبی است، اما آسیای جنوب شرقی و جنوب غربی را نیز مدنظر دارد. بنابراین به طور کلی سطوح موازنه قوا در منطقه آسیا بسیار متفاوت است و ما شاهد توازن قدرت همگرا و متداخل در این منطقه هستیم. ایشان در ادامه سخنان خود به تشریح ویژگی ها و ابعاد گوناگون توازن قوا در هر یک از سطوح مختلف منطقه ای در حوزه های آسیای غربی، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، آسیای شرقی و آسیای جنوب شرقی و همینطور توازن قوا در سطوح فرامنطقه ای آسیا پرداختند و نقش های متفاوت روسیه و چین را در این صورت بندی جدید قدرت تبیین کردند. دکتر بلخی در پایان این نشست که با هدایت خانم دکتر رز فضلی، استاد پژوهشکده فرهنگ پژوهی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار می شد، به پرسش های مشارکت کنندگان درباره جایگاه افغانستان در توازن قوای منطقه ای آسیا و چشم انداز روابط ایران و افغانستان پاسخ دادند.