سمانه اسکندری
یکشنبه، ششم شهریور 1401، دومین نشست رسانه، چالش ها و فرصت های آن برای افراد دارای معلولیت در جامعه به همت کمیته سیاست اجتماعی و معلولیت انجمن علوم سیاسی ایران و همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. مهمانان این نشست، دکتر نگین حسینی، مدرس دانشگاه پردو امریکا و پژوهشگر و کنشگر مطالعات معلولیت و سعید درفشیان، مدیر فنی مجموعه محله نابینایان و مدیر رادیو گوش کن بودند و اداره جلسه را نیز معصومه سلطانی، دبیر کمیته سیاست اجتماعی و معلولیت بر عهده داشت.
دکتر نگین حسینی به عنوان نخستین سخنران این نشست ضمن تبریک به انجمن علوم سیاسی ایران به خاطر توجه به ارتباط مفهوم معلولیت با سیاست، سیاستورزی و سیاستگذاری عنوان کرد: در کشور ما به علت غلبه مدل پزشکی، همواره معلولیت به عنوان یک مشکل فردی در نظر گرفته شده که باید مورد توجه پزشکی و توانبخشی قرار گیرد و فرد معلول پس از درمان و توانبخشی و شبیه شدن به جامعه غالب قادر به مشارکت اجتماعی شود.
وی با اشاره به اینکه مدل خیریه هم معلولیت را مساوی با فقر، نداشتن و نیاز به کمک های مردمی در نظر می گیرد ادامه داد: پرداختن به موضوع معلولیت در انجمن علوم سیاسی ایران نشان دهنده یک حرکت نگرشی از دیدن معلولیت به عنوان یک نقص فردی و با مدل پزشکی به سمت در نظر گرفتن معلولیت به عنوان یکی از تنوعات بشری و با مدل اجتماعی است.
این استاد دانشگاه پردو امریکا با بیان اینکه ما به طور سنتی وقتی از رسانه و معلولیت صحبت می کنیم همیشه به یاد بازنمایی معلولیت در رسانه ها افتاده و در واقع، بازنمایی تبدیل به گفتمان غالب در این زمینه شده است، افزود: دیدگاه های غالب در طرح معلولیت در محتوای رادیویی و تلویزیونی همیشه همان دیدگاه های دوگانه خیر و شر بودن معلولیت، فرشته صفت و شیطان صفت بودن افراد دارای معلولیت، پرداختن به معلولیت به عنوان جزا و یا آزمایش الهی و همینطور به تمسخر گرفتن معلولیت ها بوده است.
این پژوهشگر مطالعات معلولیت با اشاره به اینکه تمرکز صرف بر حوزه بازنمایی باعث شده که ما از حوزه دسترس پذیری رسانه های جمعی بازمانده و آن را جدی نگیریم، ادامه داد: وقتی از دسترس پذیری صحبت می شود منظور این است که تلویزیون علیرغم قدمتی که دارد هنوز برای افراد ناشنوا دسترس پذیر نیست و بجز چند حرکت پراکنده تا به حال حرکت جمعی معناداری برای مسئول کردن صدا و سیما در جهت این دسترس پذیری اتفاق نیفتاده است.
حسینی با مسلط دانستن مدل صحبت در زندگی روزمره، رادیو، تلویزیون، اینستاگرام، نشست ها و... افزود: به این ترتیب، جامعه افراد ناشنوا از دریافت اطلاعات رایج به شدت دور مانده است.
وی با بیان اینکه ما جامعه اقلیتی آشنا به این مباحث هستیم اضافه کرد: به جای تکرار صحبت های همیشگی، باید چرخشی ایجاد شده و به این سؤال پرداخته شود که چگونه این اطلاعات را می توان به دست صاحبان برنامه ها و رسانه ها و دست اندرکاران این رسانه ها رساند.
این کنشگر حوزه معلولیت با توجه به رسانه های شخصی در فضای مجازی به عنوان آلترناتیو رسانه هایی که در حوزه معلولیت محتوای ناسالم تولید می کنند، افزود: لازمه بهره بردن از فضای مجازی آموزش شخصی است تا از تولید محتوای کلیشه ای عامه پسند در این حوزه پرهیز شود.
حسینی با مقایسه بحث سیاست و معلولیت که بخشی از آن مربوط به ضرورت ورود افراد دارای معلولیت به بدنه سیاسی کشور است تا بتوانند در قانونگذاری و اجرای قوانین اولویت ها را برای بدنه سیاستگذاری معین کنند، بر ضرورت ورود افراد دارای معلولیت و یا کنشگران حوزه معلولیت به رسانه های بزرگ تاکید و خاطرنشان کرد: وقتی افرادی از درون جامعه معلولان وارد رسانه های بزرگ می شوند، ضمن سعی در آموزش خود به عنوان پیش شرط اول، به عنوان پیش شرط دوم نباید اسیر روح حاکم بر رسانه های بزرگ شوند.
وی با بیان اینکه گاهی کار در رسانه های بزرگ فرد را مستحیل در فرهنگ غالب آن رسانه می کند، گفت: افراد معلول حاضر در رسانه های بزرگ بعضا تا حدی مستحیل در فرهنگ و روح این رسانه ها شده که به جای نمایندگی معلولین در این رسانه ها، به زبان این رسانه ها با جامعه معلولین صحبت می کنند.
دومین سخنران این نشست سعید درفشیان بود که با تقسیم تاریخ رسانه ها به دو دوره 70 تا 20 سال گذشته که رسانه ها شامل رادیو، تلویزیون، نشریات و مطبوعات بودند و 20 سال اخیر که فضای مجازی هم به عنوان یک مجموعه رسانه ای بزرگ وارد عرصه شد، اظهار داشت: امروز به جرات می توان گفت که هر شخص به عنوان یک رسانه برای کسانی که کاربر محتوای مورد ارائه او هستند به حساب می آید.
وی با مطرح کردن دو نوع دیدگاه در این زمینه ادامه داد: در این وضعیت یا می توان دلخوش به فضای مجازی بوده و عدم دسترسی به رسانه های بزرگ مثل رادیو، تلویزیون و حتی مطبوعات را با این رسانه ها جبران کرد و یا ضمن توجه به لزوم ورود به رسانه های بزرگ، به عنوان قدم های اولیه در فضای مجازی هم فعالیت مؤثر داشت.
مدیر فنی مجموعه محله نابینایان با یادآوری قانون اختصاص حد اقل 5 ساعت از برنامه های هفتگی صدا و سیما به معلولین، عنوان کرد: این قانون هیچگاه به صورت حد اقلی هم اجرایی نشده و فقط در دو سه مناسبت سالانه، مثل روز جهانی معلولین، روز جهانی نابینایان و ناشنوایان و یا هفته بهزیستی شاهد تهیه بعضی برنامه ها، البته آن هم به شکل نامناسب هستیم، چون این برنامه ها عموما به معرفی اشخاص معلول موفق می پردازند که شاید کمکی به معرفی شخصی او باشد، اما کمکی برای سایر معلولین نخواهد بود.
مدیر رادیو گوش کن با اشاره به نقش نهاد هایی که می توانند حقوق معلولین را به رسانه ها گوشزد کنند، افزود: برای نمونه، اعاده قانون اختصاص هفته ای حد اقل 5 ساعت از برنامه های صدا و سیما به معلولین در غالب های مختلف (برنامه های مستند، آموزشی، سریال ها و...) و به بحث گذاشتن حقوق معلولین می تواند به فرهنگ سازی مؤثر در این زمینه کمک کند.
وی در پایان با تاکید بر ضرورت تهیه برنامه هایی در زمینه های مختلف مربوط به معلولین، ادامه داد: حتی معلولین می توانند در رسانه های خود به تهیه و اجرای برنامه هایی بپردازند که صرفا اختصاص به خود شان نداشته و سایر افراد هم بتوانند از آن برنامه ها استفاده کنند.