ایران در نقشه جهان

گزارش نشست بررسی تحولات عراق و پیامدهای آن بر ایران و منطقه

يکشنبه سی ام شهریور ماه 1393

 

این نشست، با خوش­ آمد گویی آقای دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه آغاز گردید. در ادامه نشست، جناب آقای دکتر محمد فرازمند مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه درباره «بحران عراق؛ چالش­ها و فرصت­ها در منطقه» به تبیین دیدگاه­های خود پرداختند. ایشان در ابتدا تاکید کردند که در بحران عراق دو نوع چالش سیاسی (انتخابات ریاست جمهوری و ...) و چالش امنیتی (سقوط موصل توسط داعش و....) وجود داشت که هر دوی این چالش­ها حضور فعال جمهوری اسلامی ایران را می­ طلبید. در ارتباط با بحران سیاسی رویکرد جمهوری اسلامی ایران به جای تاکید بر فرد یکسری اصولی را از جمله: تاکید بر فصل­الخطاب بودن قانون اساسی عراق، احترام به نتایج انتخابات عراق، تاکید بر مرجعیت و تاکید بر دولت فراگیر و نه دولت اکثریت را مطرح نمود، و با توجه به این اصول عبور از آقای نوری مالکی و حمایت از آقای حیدر العبادی جهت تشکیل کابینه بازی برد برد بود. در بحران امنیتی عراق نیز از ابتدا رویکرد جمهوری اسلامی ایران، رویکر مشخص و ثابت و مورد پذیرش جامعه بین­ الملل بوده است. از ابتدای بحران امنیتی جمهوری اسلامی ایران با تمام توان از دولت مرکزی عراق حمایت کرده و به همین دلیل است که روابط حال حاضر ایران و عراق بسیار گسترده تر از زمان شروع بحران می­باشد. به نظر ایشان بحران عراق عرصه مناسبی برای به آزمایش گذاشتن رویکرد جدید سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود و عملکرد ایران در بحران عراق مسئولانه­ ترین عملکرد در بین کشورهای منطقه می­باشد.

 

سپس جناب آقای دکتر حمید احمدی استاد دانشگاه تهران سخنرانی خود را با عنوان «آینده دولت- ملت سازی در عراق» بیان کردند. در ابتدا ایشان به اهمیت فوق العاده ارتباط دولت و ملت با هم اشاره کردند و عناصر سازنده دولت- ملت را برشمردند و با اشاره به پیشینه عراق، عراق را فاقد میراث سیاسی دانستند؛ همچنین یکپارچگی قومی در عراق وجود نداشته است. در عراق دولت­های اسلامی وجود داشته است. زبان که یکی از عوامل سازنده دولت – ملت می­باشد در عراق منحصر نیست و زبان عربی است که متعلق به جهان اسلام است نه عراق. پس از سقوط صدام که دولت جدید روی کار آمد و قانون اساسی جدید نوشته شد سه گروه اکثریت شیعه که آرمان ساخت ملت عراق را در سر دارد و کردها که مشخص نیست تا چه حد به ملت عراق وفادار هستند و از هر فرصتی برای ایجاد کردستان مستقل استفاده می­ کنند. گروه سوم اهل سنت هستند و خود را مالک عراق می­دانند. بنابراین شاهد هستیم که این گروه­ها با هم همساز نیستند و ید دشمن مشترک (دگر) که این سه گروه را با هم متحد کند نیز وجود ندارد. بنابراین در آینده اگر یک عقلانیت در داخل عراق به وجود نیاید، مسئله ملت­ سازی در عراق صورت نمی­ گیرد.

در ادامه نشست سرکار خانم دکتر ابراهیمی­ فر دانشیار دانشکده علوم سیاسی- واحد تهران مرکز پیرامون «تعامل ایران و آمریکا در تحولات عراق: دیپلماسی پیشگیرانه یا استراتژی برد-برد» سخن گفتند. ایشان در ابتدای صحبت­شان سوالی را مطرح نمودند که: آیا کشور جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه­ای و ایالات متحده آمریکا به عنوان یک قدر جهانی قادر به دستیابی به منافع­شان بدون تعامل با یکدیگر هستند یا خیر؟ در مورد عراق بحرانی که داعش ایجاد کرده است برای هر دو کشور دارای اهمیت می­باشد. در هر رویارویی دو عامل وجود دارد: در یک طرف منافع کشور و در طرف دیگر اینکه اتفاقات به وجود آمده چه تاثیری بر طرف مقابل دارد. اگر این دو عامل را جمع کنیم چهار نتیجه حاصل می­گردد: اگر طرفین از یک مسئله مورد نظر عقب­ نشینی کنند نشانگر عدم اهمیت مسئله برای منافع دو طرف می ­باشد. اگر یک طرف تسلیم شود به این معناست که یک طرف اهمیت چندانی برای آن موضوع قایل نمی­باشد، اما برای تاثیر بر طرف مقابل مهم است. تهاجم زمانی اتفاق می­افتد که یک طرف نگرانی بالایی در ارتباط با یک موضوع دارد اما هیچ نگرانی از تاثیرش بر طرف مقابل ندارد. همکاری زمانی روی می­دهد که هردو طرف هم به منافع خودشان و تاثیر بر طرف مقابل اهمیت می­دهند، و این نقطه مشترکی برای شروع همکاری می­ باشد. درمورد رابطه ایران و آمریکا در مورد عراق دیپلماسی پیشگیرانه جواب نمی­ دهد؛ زیرا دیپلماسی یک برنامه دراز مدت می ­باشد اما تحولات عراق هر روز دارای بحران­های مختلف می­ باشد و نمی­توان دستورالعمل دراز مدت داشته باشد که در عراق به دلیل نیز به بودجه و حمایت مردمی کار بسیار مشکلی ­می­باشد. در عراق با ظهور داعش فرصتی به وجود آمده است تا ایران برای مواجهه با تروریسم آمریکا را در کنار خودش داشته باشد.

سپس جناب آقای دکتر قدیر نصری مدیر گروه روندهای فکری در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه سخنرانی خود را با عنوان «آینده کردستان عراق؛ هشت درس استراتژیک ده سال گذشته» بیان کردند. ایشان معتقدند که در یک دوره زمانی ده ­ساله اقلیم کردستان عراق به شکل فدرال خواهد بود ، اما در عمل به دلیل داتشن توانمندی­های سخت­ افزاری و نرم­ افزاری شکل یک کشور خواهد بود. از جمله مسائل مهم استراتژیک می­توان به موارد ذیل اشاره نمود­: تداوم دغدغه بقاء در خاورمیانه برای رهبران، گروه­ها و کشورها، امنیت در این منطقه همچنان یم معما می­باشد (یک هدف را دنبال می­کنیم و به ضد خودش تبدیل می­ شود)، نمایان شدن نقطه عطف تاریخی در سرنوشت ملل در منطقه است، منازعه­­ پرور ماندن خاورمیانه به ویژه عراق به دلیل نقش ­آفرینی بازیگران فراوان و متعارض، سیطره تاریخ بر جغرافیا و اینکه همواره درباره امور گذشته در عراق مسئله و مشکل وجود دارد، هژمونی قدرت سخت بر قدرت نرم، هویت در این منطقه همچنان موتور محرکه همگرایی و واگرایی است و در نهایت اینکه ضعف ملت­ها همچنان تحریک کننده است و ملت­های ضعیف دیگران را تحریک می­ کنند که آن منطقه را در اختیار داشته باشند.

در ادامه نشست جناب آقای دکتر محمدکاظم سجادپور  عضو هیات علمی دانشکده روابط بین الملل وزارت خارجه پیرامون «ابعاد بین المللی بحران عراق» سخن گفتند. در ابتدای صحبت ایشان این سوال را مطرح کردند که چگونه می­توان بعد بین­ المللی بحران عراق را تجزیه و تحلیل نمود؟ در پاسخ به این پرسش سه گزاره مطرح می­ شود: 1- بحران عراق نشانگر شکست پروژه­های مهندسی اجتماعی منطقه­ای است که توسط کشورهای خارج از منطقه برای تغییر در منطقه تهیه شده است 2- بازتاب تغییرات گسترده­ای است که در نظام بین­ الملل رخ داده است 3- بحران داعش یک فرآورده و آرایش جدیدی از نیروها را در منطقه و جهان شکل داده است که بسیار مهم می­ باشد. در منطقه در 30 سال گذشته پروژه­های زیادی طراحی شده است از جمله: تغییر خاورمیانه توسط صدام با حمله به ایران و سپس حمله به کویت، تغییر خاورمیانه توسط بوش و همچنین پروژه تغییر خاورمیانه و تضعیف قدرت ایران از طریق به هم ریختگی سوریه و در نهایت پروژه داعش که یک مهندسی اجتماعی برای تغییر شکل منطقه می­باشد.

در ادمه ایشان بیان کردند که اگر از دید پروسه بحران عراق را مورد بررسی قرار دهیم، بحران عراق بازتاب روندی است که در 30 سال گذشته در نظام بین ­الملل اتفاق افتاده است، هیچگاه تعداد بازیگران نظام بین ­الملل به این فراوانی نبوده است؛ قدرت­های جهانی، منطقه­ای، کشورهای کوچک و مهتر از این­ها وجود بازیگران غیردولتی می ­باشد. بعد دیگر آن باز شدن فضای عمل برای همه بازیگران می­باشد، فضای اینترنت این فرصت را برای همه از جمله داعش فراهم نموده است که قدرت عمل آنها را افزایش داده است. همچنین ما شاهد پوست­اندازی نظام منطقه­ای و بین ­المللی هستیم. در ادامه ایشان نتیجه این پروژه ها و پروسه­ها را در بحران عراق، تغییر مفهوم خطر ایران که در 30 سال گذشته مطرح شده بود با دیدن خطرهای واقعی همانند داعش با شک و تردید روبه ­رو شده است، مفهوم اتحاد و ائتلاف را دگرگون ساخته است و همچنین آمادگی برای هر اتفاق غیر منتظره­ای در منطقه دانستند.

سخنران پایانی نشست نیز جناب آقای دکتر کیهان برزگر بود که سخنرانی خود را با عنوان «تحولات عراق و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران» ایراد کردند. ایشان سه نکته را مهم دانستند: تمامیت ارضی عراق، افراط­گرایان سنی و نقش و جایگاه بین ­المللی ایران. به نظر ایشان سیاست ایران در مواجهه با عراق بسیار هوشمندانه بوده است و تاکید بر تمامیت ارضی و چانه­زنی برای دستیابی به منافع جمهوری اسلامی ایران را سرلوحه کار خود قرار داد. ایران در این رویارویی با روابطی که بین اربیل و بغداد، بین شیعیان و همچنین در ارتباط با سنی­ های متعادل برقرار کرد نشان داد که می­تواند ائتلاف­ساز باشد. چد ریسک را در عراق شاهد بودیم، ریسک کردها برای جداسازی، اما با وجود اختلاف بین کردها این مسئله به تاخیر می­افتد، همچنین ریسک بعدی که نشان داد ارتش کردستان توانایی مقابله با دشمنان خارجی را ندارد و فقط برای مسائل داخلی کارایی دارد. در مورد افراط­ گرایی سنی و امنیت ملی ایران،در مقابل داعش بحث تروریسم منطقه­ ای را مطرح نمود و در این زمینه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تروریسم را به عنوان یک معزل به امنیت بین­المللی ارتباط داد، مسائل فرقه­ای را به یک چالش ایدئولوژیک تغییر داد و در نهایت ایدئولوژی دولت فعلی می ­تواند مدلی برای امنیت منطقه ­ای و جهانی ارائه بدهد. در ادامه ایشان با توجه به نقش و جایگاه بین ­المللی ایران، همکاری جمهوری اسلامی ایران با آمریکا برای سرکوبی گروه داعش، و اینکه مشروعیت مداخله نظامی دولت­های فرامنطقه­ ای به چالش کشیده شده است را مورد توجه قرار دادند.

 

در پایان نشست با پرسش و پاسخ حضار و سخنرانان خاتمه یافت.

تهیه گزارش: بیژن میرزائی- دبیر اجرایی کمیته مطالعات منطقه ای