ایران در نقشه جهان

گزارش نشست نقد و بررسی کتاب جامعه شناسی سیاسی دولت

چهارشنبه سیزدهم آبان ماه 1394

 

 

در  این نشست که توسط کمیته جامعه شناسی انجمن علوم سیاسی ایران برگزار شده بود در ابتدا سرکار خانم دکتر مشکات اسدی دبیر اجرایی کمیته با دعوت از دکتر شیخاوندی برای بیان هسته اصلی کتاب بحث را آغاز کردند.

 

پس از ارائه مطالب مرتبط با کتاب توسط نویسنده محترم دکتر مقصودی عضو هیئت مدیره انجمن علوم سیاسی ایران مطالب مد نظر خود را در مورد ابعاد ساختاری و محتوایی کتاب اینگونه آغاز کردند:  

حضور در این جلسه برای من هم مغتنم است و هم فرصت .تا کنون من با اساتید زیادی آشنا بودم ولی یکی از ویژگی های ممتاز آقای دکتر شیخاوندی شور و اشتیاق ایشان و حضور در محافل علمی و آکادمیکی است که امروزه این خصوصیات در محافل علمی کمتر دیده می شود. ایشان صاحب قلم و صاحب سبک هستند وآثار خود را با ریزبینی و ملاحظه بسیار نوشته شده و نثر متفاوتی دارند. ملاحظات دستوری و واژگانی ایشان جای تامل بسیار دارد. مثلا ایشان معتقدند به جای استفاده از واژه پیشگفتار باید از واژه پیش نوشتار استفاده کرد و یا در مورد ترجمه لغت پرنس و شهریار معتقدند که ترجمه آن باید امیر باشد. زیرا در آن دوران در ایران ما نظام پادشاهی نداریم ولی امیر داشتیم .

 

خلاصه اینکه آثار ایشان از جذابیت های بسیاری زیادی برخوردار است. در جای جای اثر از تاریخ معاصر ایران نیز فکت هایی را آورده اند. مثلا در صفحات 46 و47 کتاب از دوران ابن خلدون یاد می کند، می خواهد برای مخاطب معادل سازی کند تا مخاطب درک بهتری نسبت به مسائل پیدا کند. این اثر در چارچوب جامعه شناسی کلاسیک است و نسبتا در سنت فرانسوی جای می گیرد و از چهار جلد کتاب هانری لوفر بهره گرفته است.

 

 دکتر مقصودی در ادامه به برداشت خود از جایگاه فکری دکتر شیخاوندی گفت: بنده این اثر را در چارچوب سوسیالیسم رمانتیک ایرانگرا می بینم. سوسیالیسم ایرانگرا با سوسیالیسم خشن استالینی بسیار متفاوت است ونسبت به آن ادبیات روان تر و متاخرتری دارد.  ادبیاتی که انسان در محور امور قرار دارد. در جای جای این اثر روحیه ایرانی مشاهده می شود. این اثر بیش از حد دولت محور است وتصور من بر این است که عنوان این کتاب بهتر بود که این گونه باشد : جامعه شناسی سیاسی جلد یک :شناخت دولت. چون این اثر به طور اختصاصی به مباحث دولت پرداخته است. شایسته تر بود  که این اثر در چند جلد نگاشته می شد با این عناوین:

 

جامعه شناسی سیاسی:جلد یک شناخت دولت ؛جلد دوم :شناخت نیروهای اجتماعی ؛ جلد سوم:شناسایی پدیده های اجتماعی ؛جلد چهارم ؛رویکرد های روشی و آینده پژوهانه                                                                                                           

البته نمی توان انتظار داشت که یک اثر به همه جوانب بپردازد. همچنین طرح برخی از مباحث چون  جهانی شدن و شهر جهانی و...در این کتاب بلا موضوع است. یکی از مواردی که در این اثر مشهود است پانوشت های جذاب و خواندنی است که خواننده را تحت تاثیر قرار می دهد و گاه از متن اصلی نیز فراتر می رود که به درک بهتر کمک می کند. به نظر من برای فهم بهتر شاید خوب باشد یک فهرست مطالب تفصیلی نوشته می شد که اگر ناهماهنگی هایی وجود داشته باشد این فهرست نقش مکمل را داشته باشد. برخی از مطالب در این متن تکرار شده که ممکن است بیانگر تاکید نویسنده به آن موضوع باشد مثلا لغت پرنس در چند جا آورده شده است.                      

                                    

پس از صحبت های دکتر مقصودی و در ادامه دکتر توسلی به بیان نکات مد نظر خود از کتاب پرداختند:

 بنده خیلی خرسندم که در محضر دوستان علوم سیاسی هستم و باعث افتخار بنده است که امروز در جوار دکتر شیخاوندی هستم. من سالهاست که از محضر ایشان استفاده می کنم و به خاطر انکه ایشان به چند زبان زنده مسلط هستند همیشه در این زمینه از راهنمایی های ایشان استفاده کردم.  اما در مورد نقد  کتاب: نکته اول در مورد عنوان کتاب است. در انگلیسی پلیتیک با اس جمع به معنای علم سیاست است و سیاسی را با پلیتیکال می شناسیم که این با عنوان روی جلد متغایر است.                                                                                   

نکته بعد آن است که برخی از مشکلات صوری که در هر چاپی دیده می شود، در این اثر هم قابل ملاحظه است. مثلا در صفحه بیست و پنج از جامعه شناسان قرن نوزده به عنوان جامعه شناسان قرن بیست آورده شده است. در برخی موارد لغت جامعه شناسی را داریم که به عنوان صفت استفاده شده است این در صورتی است که باید از کلمه جامعه شناختی استفاده می شد. کلمات دیگری چون (ترکیب موارد نادری یا قرن های درازی)،هیچگاه «ی» نسبت به صفت نمی چسبد و«ی» باید حذف گردد. در صفحه پنجاه ودو که در مورد دولت است که از ریشه دَوَرَ آمده است. یعنی به معنای دور زدن است. معادل هایی در این کتاب آمده است مانند دَوَلَ تدبیرا که به معنای دولتی کردن است یا دَوَلی به معنای بین المللی است که اصلا قابل فهم نیست.

 

 به لحاظ روشی نیز می توان گفت که فقط چند خط در مورد روش بحث شده و از آن به سرعت گذشته است. در حوزه جامعه شناسی ما با سه روش مواجه ایم: روش پوزیتیویستی، روش تفهمی و روش دیالکتیکی. این کتاب خیلی از نظر روشی مشخص نیست که از کدام منظر به علم جامعه شناسی می نگریم.علیرغم اینکه این کتاب به مسائل مختلف پرداخته است ولی همه مسائل فاقد روش بوده و به همین جهت شاید شایسته تر بود که  در این اثر در  مورد روش و نگرش بیشتر بحث می شد. در این کتاب مسائل و مباحث به درستی طبقه بندی نشده است.

 

   از طرفی اینکه اینکه شناخت دولت را در کنار جامعه شناسی سیاسی شناخت دولت موضوعیت ندارد. زیرا جامعه شناسی سیاسی به بررسی محیط اجتماعی دولت می پردازد و به همین خاطر در سنت قدیم فرانسه علم سیاست و علم جامعه شناسی سیاسی یکی قلمداد می شد. در سنت وبری هم خود دولت موضوعیت ندارد بلکه این اقتدار است که موضوعیت پیدا می کند. وبر مبانی اطاعت شهروندان را مد نظر دارد به همین جهت شناخت دولت فی النفسه موضوع مهم علم سیاست است

 

.جامعه شناسی سیاسی به محیط اجتماعی دولت می پردازد. در دهه اخیر جامعه شناسی سیاسی را  چیزی جز روند دموکراتیزاسیون نمی دانند که این نظریه عمدتا مربوط به متفکران اروپا و امریکای شمالی است و آنها به زمینه های اجتماعی دموکراسی توجه کرده اند. 

 

در ادامه  این جلسه از دکتر شیخاوندی خواسته شد که در پاسخ به نقد های مطرح شده نکات تکمیلی خود را مطرح کنند. ایشان ضمن تائید حرف اساتید در مورد اشکالات ساختاری و چاپی کتاب به این نکته اشاره کردند که در این کتاب تلاش شده تا بیشتر از توجه صرف به روش و نظریه ای خاص در حوزه جامعه شناسی؛ نگاهی ساختاری به دولت مد نظر قرار بگیرد.

 

در انتها نشست با پرسش و پاسخ حضار به پایان رسید.                      

                                   

 گزارش: مهشین سیاوش پوری عضو کمیته جامعه شناسی سیاسی انجمن علوم سیاسی ایران