در ابتدای نشست دکتر محمد بابایی مدیر کمیته روش شناسی انجمن علوم سیاسی ایران ضمن خیرمقدم به میهمانان و حضار به اهمیت جایگاه روش شناسی در مطالعات جنگ اشاره نمود و از ضرورت اهتمام به این مقوله مهم سخن گفت. دکتر بابایی با اشاره به اینکه از نگاه روش شناختی مطلعه جنگ را در یک نگاه کلی می توان به مطالعه همزمانی( مطلعه جنگ به عنوان پدیده ای نظامی ، استراتژیک ) و در زمانی( پدیده ای با ابعاد اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی که حیات جمعی مردم ایران را متاثر ساخته ) دسته بندی کرد، این پرسش را مطرح کرد که آیا در جمهوری اسلامی می توان از تدوین نوعی روش شناسی مطالعه جنگ سخن گفت ؟ ایا مقوله ای به عنوان روش شناسی جنگ در ایران وجود دارد یا نه؟ اهمیت آن چیست؟ اگر روش شناسی مطالعات جنگ نداریم چگونه باید به این سمت حرکت کنیم و الزامات این نوع روش شناسی چیست؟
دکتر ناصر هادیان:
در ادامه دکتر ناصر هادیان اولین سخنران این نشست گفت علی رغم اینکه کشور ما 8 سال سابقه درگیری و جنگ دارد کسی و نمی تواند اهمیت جنگ در سرنوشت ما را نادیده بگیرد. با این حال به نظر می رسد این حوزه بسیار مهجور و مغفول مانده است و از این نظر دانشگاه های ما به ویژه تاکنون در خصوص مقوله روش شناسی جنگ مطالعه یا تحقیق جدی ای ارائه نکرده اند.
دکتر هادیان افزود: روش شناسی جنگ و روش شناسی مطالعات جنگ دو مقوله کاملا مجزا است و دومی به حوزه معرفت شناسی و روش شناسی مرتبط است نه روش تحقیق. خود معرفت شناسی نیز به دو دسته تقسیم می شود: معرفت شناسی درجه اول و معرفت شناسی درجه دوم. موضوع معرفت درجه دوم، معرفت درجه اول است. لذا از این نظر خاطرات و کتابهایی که درباره جنگ نوشته شده معرفت درجه دوم است. هر دوی آنها ضروری است اما دغدغه من «مطالعه جنگ» است و از این نظر لازم است بداینم که روش مطالعه و تحقیق جنگ چیست؟ آیا اکنون در جهان و ایران چنین چیزی داریم؟
دکتر هادیان با اشاره به اهمیت موضوع جنگ و فهم ان افزود: بر سر مفهوم جنگ واقعیت بی نهایت است. اما وقتی پژوهشگر به بررسی ان می پردازد ناگزیر از گزینش است یعنی تکه ای از این واقعیت بی نهایت را بیرون می کشد براساس آن تعریف خود را از جنگ و وقایع آن ارائه می کند . از این رو باید گفت معمولا تعاریف غلط یا درست نیستند بلکه از نگاه روش شناسی تعاریف یا مفیدند یا غیرمفید.
هادیان مرحله بعدی پس از ارائه تعریف را طرح سئوالات سوالات راهبردی و پس از آن ارائه استدلال های استراتژیک برای سئوالات استراتژیک دانست . وی تاکید کرد: این خیلی مهم است؛ زیرا بعضی پژوهشگران به ویژه توان طرح سئوالات استراتژیکی درباره جنگ دارند. همچون آغاز جنگ کی بود؟ چرا ادامه پیدا کرد؟ چرا این گونه پایان یافت؟ و.... . اینها سئوالات استراتژیک جنگ است، اما توانمندی و ارائه پاسخ ها و استدلال های استراتژیک مهمتر است.
دکتر هادیان افزود: موضوع دیگر ارائه راه حل استراتژیک در باره جنگ است که این مفهوم هم مهم است و به دغدغه های عملی مردم مربوط می شود که به حوزه بایدها و راه کارها بر می گردد و این توانمندی خاص خود را می خواهد.
هادیان در بعد آکادمیک و دانشگاهی نیز پرداختن به تبعات جنگ کار کار اصلی دانست از نظر او پژوهش دانشگاهی به راه حل کاری ندارد. مثلا می گوئیم تبعات و اثراتی که جنگ در عرصه های مختلف داشته است چیست؟ تبعات آن بر محیط نزدیک پیرامون ما چیست؟ و تبعات جنگ در سیاست و فرهنگ چه می تواند باشد؟ هادیان افزود: وقتی چارچوب اصلی بحث مشخص شد آن وقت استادان دانشگاه باید به سمت سئوالات واضح تر و روشن تر بروند و به آنها پاسخ بدهند و اینجاست که خیلی می تواند برای ما مفید باشد.وی در پایان سخنرانی خود با اشاره به دیدگاه های مختلف در خصوص احتمال وقوع جنگ علیه ایران گفت: ما در رادار ترامپ نیستیم. با این حال اگر 5 درصد هم احتمال جنگ امریکا و ایران وجود داشته باشد باز 5 درصد خیلی زیاد است. ما باید طبق تجربه ای که داریم بتوانیم از وقوع جنگ جلوگیری کنیم.
محمد درودیان:
سخنران دوم این نشست آقای درودیان پژوهشگر چنگ ایران و عراق بود. آقای درودیان در ابتدای سخنان خود گفت: به نظر من پرسش و مسئله اساسی این است که روش شناسی جنگ چیست؟ چرا باید بیائیم بحث جنگ را مطرح کنیم؟ وی گفت در این خصوص دو محور قابل طرح است :
1- در مورد روش شناسی مطالعات موجود
2- نقد این روش شناسی که مربوط و معطوف به آینده است.
درودیان با اشاره به اهمیت مطالعات جنگ افزود: ما باید بدانیم در مطالعات جنگ چه تعریفی از جنگ وجود دارد و چه تبیینی از آن می توان ارائه کرد؟ مسئله جنگ چون مسئله ای تکراری است و احتمال تکرار آن وجود دارد، مطالعه جنگ هم مطالعه ای تکراری است و تکرارپذیری جنگ هم امری محتوم است.
آقای درودیان در ادامه گفت: در مورد روش شناسی موجود سه تقسیم بندی وجود دارد؛
1) روش تاریخی عملیاتی شامل کتاب هایی که در ارتش و سپاه به نگارش درآمده است.
2) رویکرد فرهنگی، ارزشی و معنوی که به خاطرات و ادبیات می پردازد و به دنبال نجات زمان حال است و سعی دارد یک نظام هنجاری بسازد.
3) سومین رویکرد رویکرد اپوزیسیون است که سیاسی و انتقادی است و درباره وقوع و ادامه جنگ بحث و البته نقد می کند.
وی گفت حال باید ببینیم این سه رویکرد چه مفهومی از جنگ برای ما می سازند و چه تبیینی از جنگ دارند. اپوزیسیون بیشتر نقدش بعد از فتح خرمشهر و ادامه جنگ بود و بحث جدی دیگری ندارد. اما مفهومی که الان در خصوص جنگ وجود دارد یک رویکرد دفاعی از جنگ است؛ در این نگاه جنگ ، دفاعی مردمی است این رویکرد هم سیاسی است. نتیجه مهم در این روش و نگاه به جنگ نیز عملکرد ما در مقابل جنگ تحمیلی است. از این نگاه ما در 8 سال دفاع کردیم، جنگ نکردیم. درودیان افزود قله های این بررسی سه چیز بیشتر نیست: 1) روی دفاع می ایستیم. 2) شهرهای اشغال شده خرمشهر و مهران و ... را پس گرفتیم و 3) به داخل خاک عراق رفتیم.
وی با طرح این سئوال که اگر امروز جنگ رخ دهد کدام تبیین می تواند به ما کمک کند؟ گفت: این رویکردها و روش های موجود و حتی رویکرد اپوزیسیون نه گذشته را درست تبیین می کنند و نه برای حال برنامه ای دارند که باید در این خصوص مطالعه جدی صورت گیرد ت به رویکرد و روشی دستیافت که بتواند به ما تبیین درست تری از جنگ ارائه کند. درودیان گفت: تعریف جنگ چون یک امر استراتژیک و مخاطره آمیز است، غیرقطعی و غیرقابل پیش بینی است. منطق جنگ قابل شناخت و مهار نیست. از این نگاه روش مطالعه جنگ روشی پیسینی و توام با الزامات خاص خود است. و از قبل نمی توان برای مطالعه روشمند جنگ اقدام نمود.
در پایان این نشست حاضران به طرح سئوالات خود پرداختند و دکتر ناصر هادیان و آقای درودیان نیز به سئوالات طرح شده پاسخ دادند.
تهیه و تنظیم : عبدالشریف ولدبیگی دبیر کمیته روش شناسی انجمن علوم سیاسی ایران