با گسترش و تنوع تروریسم، نیاز به تامل و تعمق بیشتر آکادمیک و سیاستگزارانه نیز توسعه یافته است. بدین منظور کمیته مطالعات منطقه ای انجمن علوم سیاسی ایران بنا دارد سلسله نشست های تخصصی با تمرکز بر واکاوی پدیده نارکوتروریسم و تهدیدات آن علیه امنیت ملی، انسانی و بین المللی با بهره گیری از دانش و تخصص صاحبنظران این حوزه برگزار نماید. هدف این جلسات توسعه بهره گیری از رویکردهای میان رشته ای در تحلیل پدیده های چند بعدی دنیای مدرن همچون نارکوتروریسم است.
در راستای عملیاتی سازی این مهم، اولین جلسه تخصصی کمیته مطالعات منطقه ای انجمن علوم سیاسی ایران با عنوان "نارکوتروریسم، تهدید علیه امنیت ملی" روز دوشنبه 27 تیرماه در محل پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و با حضور آقای دکتر علی هاشمی دبیرکل اسبق ستاد مبارزه با موادمخدر، خانم دکتر مهدخت ذاکری مدرس دانشگاه و پژوهشگر مطالعات منازعه، آقای دکتر مجید مهاجرانی پژوهشگر امنیت بین الملل و خانم دکتر نیلوفر چینی چیان مدرس دانشگاه و پژوهشگر پژوهشکده مطالعات خاورمیانه برگزار شد.
در این جلسه آقای دکتر هاشمی در تعریف پدیده نارکوتروریسم توضیح داد: تروریسم مخدری حاصل پیوند دو پدیده نامشروع قاچاق مواد و تروریسم است که نخستین بار برای اشاره به خشونت‌های تروریستی علیه پلیس مبارزه با موادمخدر کشور پرو در دهه ۸۰ میلادی توسط رییس جمهوری این کشور به کار رفت و در کشور ما نیز برای اولین بار در کنفرانس بین‌المللی پولشویی در سال ۸۳ - که با بودجه ستاد مبارزه با مواد مخدر و حمایت رئیس جمهوری وقت برگزار شد، به کار رفت. هاشمی با بیان اینکه مناقشات قومی و ناپایداری‌های سیاسی که فضا را برای فعالیت گروههای جرم سازمان یافته در منطقه بالکان فراهم کرده و این منطقه را تبدیل به دروازه ورود تروریسم مخدری به اروپا کرده است، افزود: برخی شاخص‌ها از جمله شاخص شکنندگی دولتها ( fragile state) و در کنار آن ورشکستگی اقتصادی، حاکمیت ضعیف که منجر به ضعف کارکردهای امنیتی میشود، شرایط را برای بروز تروریسم مخدری مهیا می‌سازد. از جمله معیارهای مهم شاخص شکنندگی دولتها عبارتند از توسعه نامتوازن و فقر، نزول اقتصادی در بخش اقتصاد و مناقشات هویتی، فرار مغزها و منازعات قومیتی در بخش اجتماعی که در نهایت منجر به تضعیف حکمرانی و بروز شبه دولت‌های مخدری میشود.
دبیرکل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر ادامه داد: اگر بپذیریم و باور کنیم که این پدیده یکی از چهار صنعت اصلی چرخش مالی در جهان و جنگ تمام عیار علیه صلح و توسعه است، باید اقدامات جدی انجام دهیم. برخلاف بحران هسته‌ای که یک تهدید بالقوه است، این پدیده تهدید بالفعل است و اگر شعار پیش به سوی جهان عاری از سلاح هسته‌ای را سر می‌دهیم باید ۱۰ برابر بیشتر به سوی جهان عاری از قاچاق مواد مخدر و تروریسم و حرکت کنیم. وی با تاکید بر اینکه یکی از راهبردهای مبنایی مبارزه با نارکوتروریسم تلاش همه جانبه جهت کاهش جذابیت اقتصادی این پدیده است، گفت: جمهوری اسلامی ایران جهت تحقق این راهبرد سیاست مدیریت مصرف را از طریق تولید و توزیع داروهای جایگزین در برنامه ششم توسعه در دستور کار قرار داده است. راه اندازی مرکز رصد دائمی اطلاعات و عملیات این پدیده در سطح ملی منطقه‌ای و جهانی، راه‌اندازی مرکز جهانی تبادل علمی پژوهشی و آموزشی در این حوزه، راه‌اندازی مرکز جمع آوری و انتقال تجارب در حوزه تکنولوژی سایبری از دیگر راهبردهای مقابله با نارکوتروریسم است.
خانم دکترذاکری در تعریف از پدیده نارکوتروریسم به سرشت و ماهیت دوگانه این پدیده که همزمان هم تجارت غیرقانونی موادمخدر و هم عملیات تروریستی است، اشاره داشت و بیان کرد که پس از جنگ سرد و با کمرنگ شدن تروریسم دولتی، عموما این شق از عملیات توسط کنشگران غیردولتی هدایت میشود. این پژوهشگر حوزه منازعه در بیان روند دگردیسی گروه های خشونت ورز افراطی و تبدیل شدن آنها به سازمانهای هیبریدی سه مرحله را عنوان کرد: بدین ترتیب که گروه های جرایم سازمان یافته ای همچون فارک در کلمبیا که مشخصا با هدف درآمدزایی به تجارت غیرقانونی موادمخدر مشغول بودند که در این مسیر البته به منظور دستیابی به اهداف خود از فعالیت های تروریستی و خشونت آمیز نیز استفاده میکردند. از سوی دیگر برخی گروه های خشونت ورز افراطی که برای رسیدن به اهداف ناسیونالیستی و یا آزادی خواهانه خود ناگزیر از تامین مالی و کسب درآمد هستند، وجود دارند. در اینجا میان این دو نهاد اتحادی استراتژیک شکل میگیرد. به این ترتیب که گروه های تروریستی در ازای ایجاد ناامنی و بی ثباتی درون دولت ها فضای مناسب را برای انواع تجارت گروه های جرایم سازمان یافته مهیا میکنند و در مقابل از تخصص های گروه های جرایم سازمان یافته برای پولشویی به عنوان مثال، بهره می برند. همکاری استراتژیک جنبش اسلامی ازبکستان با مافیای موادمخدر افغانستان و گروه های جرایم سازمان یافته اسیای مرکزی به منظور انتقال امن هرویین از مسیر سنتی شمال به اروپا و یا همکاری ارتش ازادیبخش کوزوو با مافیای موادمخدر آلبانی به منظورایجاد مسیری امن برای ترانزیت در ازای در اختیار گرفتن سلاح و تجهیزات، دراین دسته قرار میگیرد.
ذاکری به سازمانهای هیبریدی به مثابه شکل نوین از این روند دگردیسی اشاره میکند. بدین ترتیب که امروزه دیگر با گروه های خشونت ورز افراطی که در بدو شکل گیری اهداف ایدئولوژیک و یا ناسیونالیستی داشته اندامواجه هستیم که در کسب درآمد و تامین مالی خود مستقل شده و عملا به سازمانهایی با سرشت چندگانه و هیبریدی بدل شده اند. نمونه متاخر آن داعش است که در سال 2015 بعنوان ثروتمندترین گروه تروریستی معاصر عنوان شد که درآمدی بالغ بر 1 میلیارد دلار تنها از قاچاق موادمخدر داشته است.
ذاکری بر تهدیدات نارکوترور علیه امنیت انسانی تمرکز داشت که چگونه گروه های نارکوتروریستی با انجام هرگونه تجارت درهم تنیده مجرمانه همچون قاچاق انسان، سلاح، اعضای بدن و منابعی همچون نفت، امنیت انسانی دولتها و شهروندان را مورد تهدید قرار میدهد. وی در پایان یکی از راهکارهای احتمالی مقابله با این تهدیدات را همکاری های منطقه ای عنوان کرد.
دکتر مجید مهاجرانی نیز در تبیین این پدیده عنوان کرد که تروریسم مخدری امروزه دیگر تنها یک تهدید علیه امنیت ملی نیست، بلکه به تهدیدی گسترده علیه امنیت بین المللی تبدیل شده است. ماهیت این پدیده در وهله نخست اشاره دارد به تاکتیک نیروهایی که در برابر دولت و قانون مقابله می کند . وی در ادامه اذعان کرد که نگاه تاکتیکی به پدیده تروریسم مخدری سبب می شود تا ابعاد مختلف این تهدید را مشاهده نکنیم. ما در سطح استراتژیک با پدیده شورشهای مخدری مواجه هستیم که این اسم صرفاً ناشی از ارتباط نیروی شورشی با پدیده قاچاق مواد مخدر است رویکرد این شورش محور می تواند به سیاستگذاری دقیق در این حوزه کمک نماید و جان بسیاری از افراد را حفظ نماید.
دکتر چینی چیان مدیر نشست نیز، خبر از ادامه این سلسله جلسات تخصصی داد و گفت نشست های بعدی با موضوع بررسی تهدیدات بین المللی نارکوتروریسم با حضور سفرا و نمایندگان کشورها و سازمانهای بین المللی مرتبط در هفته های آتی در جریان خواهد بود.
گزارش نشست: دکتر مهدخت ذاکری دبیر اجرایی کمیته مطالعات منطقه ای
گزارش خبرگزاری ایرنا از نشست نارکوتروریسم و امنیت ملی
کمیته مطالعات منطقه ای انجمن علوم سیاسی ایران و پژوهشکده مطالعات خاورمیانه نشستی با موضوع "نارکوتروریسم، تهدید علیه امنیت ملی" برگزار و سخنرانان این نوع تروریسم را از جنبه های مختلف به صورت علمی و کارشناسی بررسی کردند.
علی هاشمی رئیس پیشین ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان جدیت ایران در مبارزه با نارکوتروریسم گفت: طبق آخرین گزارش امریکایی ها در ٢٠١٧، ٧٥ درصد کشفیات تریاک جهان و ١٧ درصد کشفیات مورفین دنیا را ایران انجام می دهد.
هاشمی با تناقض خواندن فعالیت ایران در حوزه نارکوتروریسم گفت: جمهوری اسلامی ایران هم مبارزه کننده با نارکوتروریسم است هم خسارت بیننده آن.رئیس پیشین ستاد مبارزه با مواد مخدر با توصیفی از اقدامات ایران در مبارزه با نارکوتروریسم گفت: ٧ درصد باندهای مواد مخدر مسلحانه هستند و ما برای مبارزه تا کنون ٤٠٠٠ شهید دادیم. از ١٤٨ هزار تن تولید خالص افغانستان، به معادل تریاک ١٠ و نیم درصد کشفیات داشتیم. ازین ١٠ و نیم در صد در جدال نارکوتروریسم ٣٠ درصد سهمی است که مبارزه می کنیم. وی افزود: فشار بسیاری وارد شد که آیا می توانیم مبارزه کنیم یا نه اما به دلائل متعدد نمی توانیم مبارزه نکنیم. به گفته وی، ٧ میلیون دستگیری مستقیم مواد مخدر داشتیم و در هر روز ٦٠ نَفَر از دستگیرشدگان یعنی ٥ درصدشان حکومتی بودند.
سیدمحمد مهاجرانی پژوهشگر حوزه امنیت بین الملل هم در گزارشی با موضوع تهدید امنیتی نارکوتروریسم گفت: درمورد تروریسم مخدری خواستم با این عنوان "از تروریسم مخدری تا شورش های جهانی" صحبت کنم. بهترین مطالعات در این حوزه در مکزیک است چون این پدیده در مکزیک بسیار پدیده سازمان یافته ای است و آنجا با ترانزیت مواد مخدر درگیر هستند.
وی با طرح پرسش تاکتیکی بودن یا استراتژیکی بودن نارکوتروریسم، اظهارداشت: معمولاً در جلسات آکادمیک بحث می شود نارکوتروریسم تاکتی است یا استراتژیک، که باید بگویم یک تاکتیک و یک کانال ارتباطی و ابزار ارتباط پیام بین یک گروه با توان کمتر و یا با دولت با توان بیشتر است. این پژوهشگر حوزه امنیت بین الملل اضافه کرد: پیام این است کاری به کار ما نداشته باشیید و پا روی دم ما نگذارید اگر این کار را بکنید انتقام می گیریم. مهاجرانی چگونگی ارسال پیام را همان عملیات تروریستی دانست که این پیام به جامعه می رسد و می گوید سراغ ما نیایید قدرت با ماست.
وی، بخشی از هدف قاچاق مواد مخدر را اقتصادی دانست و گفت: در نارکوتروریسم وقتی با دولت طرف می شوید اولین هدف به دست گرفتن قدرت است. باندهای قاچاق در کشور یک گروه ترانزیت هستند که از مرز می آورند و خارج می کنند و گروهی هم آشپزخانه دار هستند اما در سطح بین المالی از ابتدای تولید تا انتهای توزیع، کارتل ها سعی می کنند همه موارد را در اختیار بگیرند. مهاجرانی با اشاره به کم بودن اطلاعات دقیق و معتبر در ایران در زمینه نارکوتروریسم گفت: به صورت ملی کشفیات آمار داریم اما هیچوقت نمی فهمیم مبادی ورودی یا خروجی کجاست یا راجع به میزان جنایات وابسته به کشفیات و قتل های سازمان یافته مربوط با مواد مخدر اطلاعات نداریم. وی افزود: در کشور هنوز پیچیدگی لازم در مواد مخدر و هنوز جنگ های خیابانی نمی بینیم. وقتی از جنگ های خیابانی حرف می زنیم منظور در سطح اراذل خیابانی است که این گروه ها هنوز در مرحله نسل اول خودشان هستند هرچقدر پیچیده تر شوند بیشتر به سمت چیزی می روند که با قدرت سروکار دارد. مهاجرانی اضافه کرد: هرچقدر جرم سازمان یافته تر شود، به همان اندازه فرد قدرت می یابد در برابر قانون و قدرت بایستد.
این پژوهشگر حوزه امنیت بین الملل با تاکید بر اهمیت قدرت نارکوتررویسم بر اقتصاد آن، اظهارداشت: اول می گویند فکر اقتصادی دارند اما برای عبور مواد یک مسیر امن می خواهند تا مواد را عبور دهند و به دست کارتل یا گروه سازمان یافته بعدی برسانند. دنبال این هستند با موانع قانونی مواجه نشوند و بتواند اعمال قدرت کنند و در لایه دوم می بینیم دعوا بر سر قدرت است.
وی افزود: در این سطح، امنیت از دو راه ترویج فساد، تسخیر دولت و حتی تاثیرگذاری بر رژیم های بین المللی مواد مخدر بدست می آید. تروریسم مخدری پس یک تاکتیک است با یک گروههای شورشی که به دنبال کسب قدرت هستند. در شرق و غرب کشور قدرت حاکم نیست و اگر مشکل قضایی هست دادگستری اهمیت چندانی ندارد چون رسیدگی به پرونده دو سال طول می کشد.
**نارکوتروریسم تهدیدی علیه امنیت انسانی
مهدخت ذاکری مدرس دانشگاه و پژوهشگر هم آخرین سخنران این نشست بود که مشخصه بارز نارکوتروریسم را ماهیت دوگانه آن دانست و گفت: اکثراً این فعالیت ها غیردولتی است. نارکو از گروه راه درخشان پرو و فارک کلمبیا شروع شد. نارکو از سال ١٩٨٣ که در پرو شکل گرفت تا کنون یک روند دگردیسی طی کرد. وی ادامه داد: ابتدا صرفاً گروه های جرایم سازمان یافته بود. رفته رفته گروه های تروریستی که اهداف ایدئولوژیکی، آزادیخواهی و ناسیونالیستی داشتند به این گروه نزدیک شدند و از اینها پول می گرفتند و از آن طرف بی نظمی سیاسی که گروه های تروریستی ایجاد می کردند جولان خوبی برای فعالیت نارکو بود. گفته می شود بین داعش و فارک کلمبیا همکاری استراتژیکی ایجاد شده بود. این مدرس دانشگاه، سازمان های هیبریدی را شکل جدیدی از نارکو برشمرد و داعش را نمونه این سازمان هیبریدی دانست که در سال ٢٠١٥ ثروتمندترین گروه تروریستی تاریخ شناخته شد. طالبان و القاعده نخست هدف ایدئولوژیک داشتند اما بعدها منافع مالی بیشتر اهمیت یافت. ذاکری در پاسخ به این پرسش که نارکوتروریسم چه تهدیدی برای امنیت انسانی می تواند باشد، اظهارداشت: قاچاق انسان سالانه ١٥٠ میلیارد دلار درآمد نصیب قاچاقچیان می کند و در سال ٢٠١٤ حدود ٧.٥ میلیارد دلار درآمد از این طریق نصیب خاورمیانه شد. درآمد سالانه قاچاق اعضای بدن انسان ۸۴۰ میلیون تا یک میلیارد دلار است.
در ارتباط مواد مخدر سال ٢٠١٤ داعش درآمدی بیش از ٢ میلیارد دلار داشته که ٤٠٠ میلیون سهم مواد مخدر بود.
این پژوهشگر گفت: داعش بیش از ٧ میلیون مهاجر اجباری از سوریه و عراق داشت و بابت هر نفر برای قاچاق اعضای بدن، ١٥ هزار دلار دریافت می کرد. ذاکری مهمترین دلیل شکل گیری نارکو را دولت های ورشکسته مانند افغانستان و عراق، وجود بسترهای تاریخی منازعه مانند کشمیر و سینچیان، نابسامانی اقتصاد أعم از اقتصاد سیاه و فقر مانند پرو و کلمبیا و همجواری با این مراکز شکل گیری گروه نارکو تروریستی به دلیل سر ریزی تهدیدات عنوان کرد. وی گفت: نگاه صرفاً مقابله ای و مبارزه ای پاسخگو نیست بلکه بهتر است با رویکردهای آسیب شناسانه این موضوع رسیدگی شود.
هاشمی در پاسخ به پرسش یکی از حضار مبنی بر قانونی شدن ترانزیت مواد مخدر و انجام کارهای فرهنگی به جای هزینه برای مبارزه، گفت: از نظر شرعی اجازه نداریم بگذاریم مواد مخدر از کشور عبور کند. وی ادامه داد: ۲ هزار میلیارد دلار گردش مالی مواد مخدر با سالیانه ٥٠٠ میلیون دلار سود است که به همه صنایع تنه می زند. ۱۵۰ هزار تن تولید خالص موا مخدر در سال در دنیاست. رئیس پیشین ستاد مبارزه با مواد مخدر با استناد به بند ٥٧ قانون برنامه ششم توسعه که به مدیریت مصرف مواد مخدر مربوط می شود، گفت: طبق این بند قرا شد مدیریت مصرف انجام شود تا با آن ٢٥ درصد مصرف کاهش یابد که این کار انجام نشد.وی افزود: هزینه سرانه پیشگیری در کشور نیم دلار است و این درحالی است که این هزینه در دنیا ٢٠ دلار است.
هاشمی با بیان اینکه بسیاری از کشورها ۷۰ درصد پیشگیری را با ورزش حل کردند، گفت: در بهمن ٧٤ امید به آینده در نسل جوان در تهران ارزیابی و کار تحقیقی شد که براساس آن امید به آینده در جوانان تهران بسیار منفی بود، اما پس از حماسه ٢ خرداد، در سال ٧٧ همان امید منفی به آینده در جوانان تهران به ٥٠ درصد مثبت رسید. و این هم به خاطر حس مسئولیت اجتماعی بود.
www.irna.ir