انجمن علوم سیاسی ایران چهارشنبه 6 خرداد 1394 میزبانی نشستی با موضوع نقد و بررسی کتاب میان منطقه گرایی و روابط بین الملل بود .در این نشست دکتر الهه کولایی مترجم کتاب و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، دکتر طاهره ابراهیمی فر عضو هیئت علمی دانشگاه تهران مرکز، دکتر بهاره سازمند عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و جناب آقای نبی الله ابراهیمی عضوهیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس از سخنرانان این نشست بودند.
دکتر کولایی
در این نشست ابتدا دکتر کولایی مترجم کتاب توضیحاتی را درباب کتاب و مولفه های اساسی برای انتخاب آن برای ترجمه ذکر کردند.. ایشان مهم ترین دلیل انتخاب این کتاب برای ترجمه را تلاش برای جلب توجه به بحثی مغفول مانده یعنی مطالعات منطقه‌ای می‌دانند.دکترکولایی با اشاره به رعایت فارسی‌نویسی در ترجمه کتاب «میان منطقه‌گرایی و روابط بین‌الملل» گفتند: تلاش کردیم دغدغه فارسی‌نویسی را در این کتاب رعایت کنیم، اگرچه هدفم واژه‌سازی نامانوس یا عربی‌زدایی نبود. همچنین در مفاهیم کتاب تلاش مان بر این بود که امانتداری را رعایت کنیم
دکتر ابراهیمی فر
دکتر طاهره ابراهیمی‌فر درباره مقدمه مترجم بر کتاب «منطقه گرایی و روابط بین‌الملل» گفتند: دکترکولایی در مقدمه‌ای که به عنوان مترجم در کتاب گنجانده به خوبی توانسته مطالب شسته و رفته‌ای را ارائه دهد که رهیافتهای را برای مطالعه این کتاب در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. به نظر بنده این کتاب شکلی از میان منطقه‌گرایی را با توجه به برخی جریان‌های سیاسی ترسیم می‌کند. ایشان درباره امانتداری مترجم کتاب بیان کرد: این کتاب یک ترجمه است که بخشی از آن به نویسنده کتاب بستگی دارد و بخشی از آن نیز به مترجم. با این حال دکتر کولایی در ترجمه اصطلاحات امانتداری را حتی در عنوان کتاب رعایت کرده است اگرچه به نظر من می‌توانست درباره نام کتاب توضیحی را ارائه دهد.این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد عنوان کرد: نویسنده می‌توانست در کتاب از خیزش‌های مردمی خاورمیانه که رخ داده و از هر منطقه به منطقه دیگر سرایت کرد، شرحی را بگنجاند. در صورتی که این اتفاق رخ نداده و این به دلیل این است که کتاب در دوره ریاست جمهوری بوش پسر در ایلات متحده نوشته شده که در آن زمان هنوز در خاورمیانه این خیزش‌ها اتفاق نیفتاده بود.
دکتر ابراهیمی‌فر با اشاره به استفاده ابزاری از میان منطقه‌گرایی اظهار کردند: کتاب بسیار اروپامحور است و اروپایی‌ها با نگارش این کتاب تلاش کردند خود را به عنوان بازیگران اصلی مطرح کنند و با ابزار میان منطقه‌گرایی ارزش‌هایی مانند حقوق بشر، دموکراسی و توسعه را با الگوی خود ارائه دهند.
ایشان درباره کمبود تحلیل‌های مقایسه‌ای بیان کردند: بهتر بود در این کتاب تحلیل‌های مقایسه‌ای بیشتری از منطقه‌گرایی در آسیای شرقی و آمریکای لاتین ارائه می‌شد و درباره اتحادیه‌های خاورمیانه توضیح بیشتری مطرح می‌شد، اگرچه حجم کتاب را افزایش می‌یافت.بحث میان منطقه گرایی و بررسی و نسبت آن با جهانی شدن از یک سو جزو نقاط قوت کار به حساب می‌آید. روابط اکو یا آ سه آن دیده نشده است، روابط اروپا با خلیج فارس را نمی‌بینیم.
بحث محتوایی و نقد کتاب از منظر نویسندگان :کتاب در فضای دوران بوش می‌باشد و بیشتر روی بحث یکجانبه گرایی آن زمان سیر می‌کند.بحث متدولوژیک یک نوع تداخل در مقالات وجود دارد، یعنی مقالات از روش شناسی‌های متفاوت بهره برده ، در جایی از واقع گرایی صحبت می‌کند ولی بیشتر دارای رویکری سازه انگارانه است. منابع کتاب غیراروپایی استفاده نشده است و رفرنس ها بیشتر اروپایی هستند، ارتباط میان مقوله امنیت و....منطقه گرایی
کتاب فقط بیان منطقه گرایی نیست ، بلکه جامع هست ، مقدمه بسیار خوبی نوشته شده است ، رهیافتهای خوبی را در ابتدای کار ارایه می‌دهند. نوواقع گرایی را می‌گوید مثلا اساسش قدرت است و در نهایت این کتاب شکلی ترسیم می‌کند از روابط میان منطقه‌ای، سه واژه منطقه گرایی، منطقه‌ای شدن و منطقه سازی را به خوبی ترسیم می‌کند.یعنی یک تفکر عمیقی را به ذهن می‌آورد که این وازه ها را چگونه می‌توان به کار گرفت.
در فصل پنجم رویکردهای جدیدی را راجع به توسعه ارایه می‌دهد ودر فصل شش نتیجه گیری خیلی جالبی ارایه می‌دهد. می‌توانست تحلیل‌های مقایسه ای بیشتری را داشته باشد. رهیافت نظری واحدی ارایه نشده است.به نظر می‌رسد مقداری از کارکرد آن را کم می‌کند. اروپایی‌ها دارند با نگارش این کتاب خودشان را به عنوان بازیگر اصلی جهت انتقال ارزش‌های اروپایی استفاده می‌کنند، همانند قانونمداری و... می‌خواهند این ارزش‌ها را به کشورهای دیگر منتقل کنند در منطقه کلمه آ سه آن یعنی زیرنویس نشده است ، غلط های املایی به ندرت اتفاق افتاده ،هم ترجمه سلیس بود و هم غلط های این چنینی نداشت به شکل تألیف به نظر می‌رسد نه ترجمه.
دکتر بهاره سازمند
در ادامه سرکار خانم دکتربهاره سازمند- عضو هیئت علمی گروه مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران به ارائه مطالب خود پرداختند. ایشان نقاط قوت کتاب میان منطقه گرایی و روایط بین الملل را قالب مطالبی شکلی و محتوایی به صورت زیر بیان کردند.
صفحه آرایی و صحافی اثر مناسب است و قواعد عمومی ویرایش و نگارش اثر به خوبی انجام شده است.
متن ترجمه متنی سلیس و روان است.
کتاب دارای مقدمه، پیشگفتار، فهرست تفصیلی، جدول، اسامی اختصاری (در ابتدای کتاب) است.
بررسی مفهومی در فصل نخست به دقت صورت گرفته است و تفاوت مفاهیم کلیدی در حوزه منطقه‌گرایی به خوبی تبیین شده است.
کتاب دارای مقدمه مجزا و نتیجه گیری مجزا (فصل آخر به عنوان نتیجه‌گیری) است.
از منابع معتبر و به روز در تدوین کتاب استفاده شده است.
ارائه دستور کار برای پژوهش‌های آینده هم از دیگر نقاط قوت اثر به شمار می‌رود.
معادل‌سازی اصطلاحات تخصصی به خوبی از سوی مترجمین صورت گرفته است. البته بهتر است به جای «اتحادیه ملت‌های شرق آسیا» به عنوان معادل (ASEAN) از اصطلاح دقیق‌تر «اتحادیه ملل جنوب شرق آسیا» استفاده شود. ایشان همچنین در ادامه نوآوری کتاب را در پرداختن به روابط میان مناطق و سازمان‌های منطقه‌ای و سنجش رابطه آنها با پدیده جهانی‌شدن دانستند.
خانم دکتر سازمند در ادامه به بیان نقاط ضعف کتاب پرداخته و مهم ترین نکات در این زمینه را به صورت زیر مطرح کردند.
نسبت بین دو مفهوم میان‌منطقه‌گرایی و روابط بین‌الملل که عنوان اثر را تشکیل می‌دهد مشخص نیست. منظور نویسندگان از کاربرد روابط بین‌الملل در کنار میان‌منطقه‌گرایی به وضوح ذکر نشده است. متن کتاب به مفهوم میان‌منطقه‌گرایی و ابعاد، شاخص‌ها و نمودهای آن اختصاص یافته است و روابطب ین‌الملل در این اثر مغفول مانده است. با توجه به اینکه اصطلاح روابط بین‌الملل در عنوان اثر هم آمده بهتر بود نیمی از اثر نیز به رابطه بین میان‌منطقه‌گرایی و روابط بین‌الملل اختصاص می‌یافت. در غیر این صورت با محتوای موجود عنوان «میان‌منطقه‌گرایی: ابعاد، مولفه‌ها و نمودها» عنوان مناسب تری است.
نویسندگان و گردآورندگان اثر تعریف مضیقی از آسیا ارائه کرده اند و به روابط بین اروپا- خاورمیانه (حوزه مدیترانه) یا اروپا- خلیج فارس (شورای همکاری خلیج فارس) یا روابط بین اکو و آسه‌آن نپرداخته اند. به عبارت دیگر آسیای مرکزی و خاورمیانه از دایره شمول نویسندگان حذف شده اند. همچنین اینکه کتاب فاقد نمایه اعلام و مکان ها و... است.
دکتر نبی الله ابراهیمی
دکتر نبی الله ابراهیمی یکی دیگر از سخنرانان این نشست با اشاره به کتاب‌هایی که از چند مجموعه مقاله تشکیل شدند، گفتند: درباره نقد و ارزیابی متونی که از مجموعه مقاله شکل گرفته، برخی اشکال‌های روش‌شناسانه درباره چنین کتاب‌هایی وجود دارد. در کتاب میان منطقه‌گرایی و روابط بین‌الملل نیز چنین شیوه‌ای حاکم است و 16نفر قلم فرسایی کردند که دارای متدلوژی واحد نیست.ایشان با اشاره به فقدان مطالعات میان منطقه‌ایی در ایران بیان کرد: زمانی که کولایی این مطالعات را آغاز کرد، اگر از سوی دیگران نیز به طور هدفمند دنبال می‌شد، شاید اکنون کشور ما با کمبود مطالعات میان منطقه‌ای روبه‌رو نبود. متاسفانه در این زمینه سرمایه‌گذاری نشد در حالی که سیاست‌های منطقه ای امروز کشور ما به چنین مطالعاتی که سطح آگاهی سیاستمداران و کارشناسان را برای انتخاب سیاستی مشخص افزایش می‌دهد نیاز داشت.این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: نکته‌ای که در مطالعات میان منطقه‌ای در حوزه خاورمیانه اهمیت دارد، تسلط پژوهشگران و محققان به زبان‌های عربی و ترکی است که می‌تواند محققان را در مطالعه منطقه کمک کند. متاسفانه ما در جامعه‌شناسی‌سیاسی منطقه خاورمیانه ضعیف هستیم. از این رو مطالعات میان منطقه‌ای به روشمند شدن این حوزه کمک می‌کند
دکتر ابراهیمی درباره کیفیت ترجمه کتاب «منطقه‌گرایی و روابط بین‌الملل» عنوان کرد: ترجمه این کتاب بسیار سلیس و روان است، اگرچه اغلاطی دارد و برخی اصطلاحات یک‌دست ترجمه نشده است.ایشان درباره اروپامحور بودن مباحث کتاب گفت: این کتاب بسیار اروپامحور است. به عبارتی یک نوع اروپا محوری در متن کتاب مشاهده می‌شود، به طوری که نویسندگان در بحث منطقه‌ای نخست به اروپا و سپس به شرق آسیا توجه کرده‌اند و نگاه پسا استعماری در کتاب وجود ندارد. از لحاظ استفاده از منابع نیز از منابع غیراروپایی چندان استفاده نشده است و عمده منابع آن اروپایی است.عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: در کتاب یک نوع فقر در ارتباط بین منطقه‌گرایی و امنیت وجود دارد. ضمن اینکه نویسندگان آن آینده، چالش‌ها و راهکارهای کمتر دیده می‌شود و به بحران ضدمنطقه‌گرایی و مردم‌شناسی توجه کمتری شده است. اگرچه درباره روند منطقه‌گرایی و امنیت یکی دو مقاله سطحی در کتاب وجود دارد.
دکتر ابراهیمی افزودند: با وجود کمبودهای که در کتاب «منطقه‌گرایی و روابط بین‌الملل» وجود دارد، اما این کتاب می‌تواند به کاهش فقر منابع ما در مطالعات منطقه‌گرایی کمک کند و این مطالعات را از مرحله ژورنالیستی دور کند
پاسخ و جمع بندی دکتر کولایی
در ادامه دکتر کولایی مترجم کتاب به ارائه نکات تکمیلی خود در مورد کتاب ونقد سایر اساتید پرداختند.ایشان درباره انتقاد از اروپامحور بودن کتاب بیان کردند: واقعیت این است که منطقه‌گرایی نخستین بار در اروپا شکل گرفت و برآمده از اتحادیه اروپا و یک تجربه اروپایی تلقی می‌شود. پس طبیعی است که نویسندگان اروپایی منطقه‌گرایی را بر حسب شیوه کلاسیک آن یعنی منطقه‌گرایی اروپایی طرح می‌کنند.عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره عنوان کتاب اظهار کرد: نام «میان منطقه‌گرایی و روابط بین‌الملل» به این دلیل انتخاب شده که دولتها بازیگران اصلی روابط بین‌الملل بودند، حال در این کتاب یک هویت جدید شکل می‌گیرد و مناطق در حال تبدیل شدن به بازیگران روابط بین الملل هستند. این هویت جدید پرسشی را در ذهن مطرح می‌کند که آیا جهان به سوی تقابل میان مناطق حرکت می‌کند؟
دکتر کولایی با اشاره به اهمیت تحول در منطقه‌گرایی افزودند : واقعیت این است که یک تحول هم در مفهوم و هم در رویکرد منطقه‌گرایی در حال شکل‌گیری است و این تحول برای کشور ما که سیاست‌هایی در منطقه دارد نمی‌تواند بی‌اهمیت باشد. یکی از اهداف ایران این است که قدرت منطقه باشد. پرسش این است کدام منطقه؟ نسبت ما با منطقه چیست؟وی درباره مطالعات منطقه‌ای در ایران و اهمیت آن در جهت‌دهی به سیاست‌های منطقه‌ای بیان کرد: ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که دچار چالش شده و بدون اینکه شناخت دقیقی از منطقه پیرامون خود داشته باشیم می‌خواهیم در این منطقه قدرت نخست باشیم. این عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: ما خواستیم با ترجمه این کتاب جرقه‌ای ایجاد کنیم و بگوییم که در جهان تحولاتی در حال رخ دادن است که ما از آن دور هستیم. بنابراین زمان آن رسیده که ما از دستاوردهای میان منطقه‌ای غرب استفاده کنیم و متناسب با واقعیت‌های منطقه، نیازها و ویژگی‌های خودمان در منطقه حرکت کنیم .یک هویت‌های جدیدی هست به عنوان مناطق که بازیگران جدید محسوب می‌شوند و یک هویت جدید در حال شکل گیری هست.آیا جهان به سوی تقابل مناطق حرکت می‌کند و روندی در حال شکل گرفتن است؟ واقعیت این است که یک تحول هم در منطقه و هم در رویکردهای منطقه گرایی اتفاق افتاده است . ما وظیفه داریم تحولات جدید را گوشزد کنیم همانند منطقه گرایی،دگرپیرامون یا جهان را و سازوکارها را توجه نکنیم.خیلی واقعیت ملموسی نمی‌تواند آنها را پشتیبانی کند، به خصوص سند چشم انداز 1404، ما به کل منطقه تعلق داریم ، نسبت ما با این منطقه چیست؟ سال‌ها اکو وجود نداشت در....، چون سازمان اقتصادی یعنی چه؟ والزامات آن برای موقعیت چه بوده است؟ واقعیت این است که در مناطقی که تجربه موفق هست ارتقا حاصل شده است.وقتی بذر نکاشته‌ایم که نمی‌توانیم درو کنیم. ما روی مطالعات منطقه‌ای کار نکرده‌ایم حتی درباره منطقه خودمان، مثل خاورمیانه،آسیای مرکزی. ساختار آموزش عالی ما در این زمینه کار نکرده است چرا؟ تصور ما در زمان انتخاب این کتاب برای جلب توجه به منطقه و شناخت آن بوده است.
جهانی شدن و اینکه در جهان تحولاتی اتفاق می‌افتد که ما اصلا خبر نداریم، می‌توانیم از تجربه های موفق دیگران استفاده کنیم، بنابراین متناسب با نیازها و تجربیات دولتها می‌توانند ادبیات منطقه گرایی و منطقه‌ای سازی را دنبال کنند.
ما متخصص اقتصاد خاورمیانه یا اوراسیا خیلی کم یا اصلا نداریم زیرا اهل تعامل نیستیم و حوزه های بسته‌ای داریم. ما نیازمند استفاده از تجربه‌های موفق هستیم. مطالعه ادبیات زبان و حوزه های اجتماعی گسترش پیدا می‌کند در مناطق مختلف. در کشور ما این گرایش، گرایش جدیدی است،باید ساختار حکومتی را بشناسیم ،هم اقتصاد هم جامعه و هم زبان. اگر می‌خواهیم مؤثر و شکل دهنده باشیم باید این تمهیدات را فراهم کنیم و فرهنگ تعامل را تقویت کنیم.به عنوان مثال یک سری مفاهیم هنوز ایجاد نشده است باید با انتخاب حوزه مطالعاتی و مطالعات فشرده و تکنیکی این مفاهیم را ایجاد کرده و تلاش کنیم گسترش دهنده آن باشیم. منطقه‌ای شدن یک تجربه اروپایی است و انبوهی مقاله چه به لحاظ تجربی و چه نظری وجود دارد در نقد و ارزیابی گوناگون کشورهای آسیایی،آمریکای لاتین نشأت گرفته از اتحادیه اروپا است.
جلسه با پرسش و پاسخ حضار به پایان رسید.